Bazylika kolegiacka p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kaliszu

Bazylika pw. Wniebowzięcia NMP zwana Sanktuarium św. Józefa to historyczna kolegiata kaliska (1359). Obok kościoła franciszkańskiego i pw. św. Mikołaja należy do najstarszych kościołów miasta. Papież Jan Paweł II w 1978 roku nadał jej godność Bazyliki Mniejszej. Wśród licznych kaliskich świątyń wyróżnia się architektonicznym pięknem oraz monumentalnością. Od XIII wieku związana z miastem, miejsce kultu św. Rodziny. Ponadto kaliska bazylika jest najważniejszym w Polsce ośrodkiem kultu św. Józefa, patrona rodzin.

Bazylika kolegiacka p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kaliszu

Pierwsza gotycka świątynia powstała przed 1359 roku dzięki fundacji arcybiskupa Jarosława Bogorii Skotnickiego, chociaż należy przypuszczać że rozpoczęto jej budowę znacznie wcześniej. W 1609 roku spłonęły więźby i dach na kościele. W 1783 roku nastąpiła katastrofa budowlana na skutek nieudolnej rozbiórki dawnego dworu arcybiskupiego i innych zabudowań jezuickich przyległych do kościoła. Runęła południowa nawa wraz z kaplicami oraz fasada. Nienaruszone pozostały prezbiterium i zakrystia. W latach 1790-1792 odbudowa i przedłużenie kościoła o jedno przęsło w modnym wówczas stylu późnobarokowym. Dotyczy to przede wszystkim wieży i dekoracji wnętrza. Budowniczy obiektu nieznany. W podobnej formie powstały w tym samy czasie kościoły, pokolegiacki w Choczu oraz parafialne w Błaszkach i Tursku (prawdopodobnie dzieło tych samych twórców). Na przedłużeniu nawy południowej wybudowano kaplicę św. Józefa, ozdobioną w 1831 roku malowidłami. Dobudowanie do kościoła wieży. W latach 1925-1926 odbudowa wieży kościoła po zniszczeniach miasta w Kalisza w 1914 roku (projektu arch. W. Wardęskiego). W 1948 roku rekonstrukcja zniszczonego w 1945 roku hełmu wieży.

Bazylika kolegiacka p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kaliszu

Obecny kościół późnobarokowy z gotyckim prezbiterium i zakrystią. Prezbiterium zwrócone jest na północny-wschód. Świątynia murowana, otynkowana, o korpusie trzynawowym i formie bazyliki z czworoboczną wieżą w fasadzie. Nawa na rzucie prostokąta, czteroprzęsłowa, pierwotna gotycka była na rzucie zbliżonym do kwadratu, prezbiterium nieco węższe od nawy głównej, dwuprzęsłowe zamknięte ścianą prostą. Na przedłużeniu nawy północnej zakrystia, a południowej ośmioboczna kaplica św. Józefa. W dolnej partii wieży usytuowana kruchta. W podziemiu Kaplicy Wdzięczności i Męczeństwa można obejrzeć zachowane fragmenty gotyckich murów fundamentowych pierwotnej zachodniej fasady kościoła, co jest dowodem na przedłużenie kościoła po odbudowie w latach 1790-1792. Fasada kościoła, zachodnia opilastrowana na narożach z wolutowymi spływami, z wysuniętym ryzalitem na osi. Otwory okienne prostokątne, zamknięte łukiem półpełnym. W półszczytach naw bocznych są okienka owalne. Zewnętrzne drzwi główne dwuskrzydłowe, pseudopłycinowe z dekoracją, datowane na rok 1790. Sklepienia w nawie głównej są kolebkowe na gurtach spływające na głowice pilastrów, w nawach bocznych żaglaste na gurtach. W prezbiterium późnogotyckie sklepienie gwiaździste z dwoma zwornikami i wspornikami, w zakrystii kolebkowo-krzyżowe. Kaplica św. Józefa nakryta czterodzielną kopułką na gurtach ozdobiona polichromią z 1831 roku, scenami ze Starego Testamentu. Ołtarze boczne i w kaplicy św. Józefa oraz ambona i prospekt organowy, ławki mają ornamentykę późnobarokową i rokokową. Największym skarbem bazyliki kaliskiej jest obraz Świętej Rodziny, malowany na płótnie, uznawany za cudowny od końca XVIII wieku, kiedy to został ozdobiony papieskimi koronami. Swoją wielkością (1,5 x 2,5 m) i symboliką przedstawiającą Św. Rodzinę na tle panoramy typowego polskiego miasta budził zachwyt i zdumienie. Nad postaciami unosi się gołębica symbolizująca Ducha Świętego i Bóg Ojciec z szeroko rozpostartymi ramionami oraz napis: "Idźcie do Józefa". Jak należy się domyślać, na obrazie tym umieszczono scenę powrotu dwunastoletniego Jezusa z Matką Boską i Świętym Józefem z Jerozolimy do Nazaretu. Bogate wyposażenie świątyni prezentowane jest w kościelnym skarbcu.

Witraże

Wykorzystane źródła